Ջերմոցային տնտեսությունը կարող է շահութաբեր բիզնես լինել
Սյունիքում, մասնավորապես Գորիս համայնքում, մարդիկ վերջին տարիներին սկսել են ջերմոցային տնտեսություններ հիմնադրել։ Խորհրդային միության փլուզումից հետո, սա, այսպես ասած, նոր մշակույթ է համայնքի գյուղատնտեսության ոլորտում։
Ջերմատներ հիմնադրելիս գորիսեցիների մտավախությունը հիմնականում կախված է տարածաշրջանի եղանակային պայմանների, մասնավորապես՝
Գորիսին բնորոշ մառախլապատ օրերի հետ։ Ասում են,
այդ օրերը ջերմոցի «թշնամին» են։
Այժմ բնակիչների վերաբերմունքը գյուղատնտեսության, արդի տեխնոլոգիաների նկատմամբ նկատելիորեն փոխվել է․ տարեցտարի ավելանում են նոր տեխնոլոգիաներով հագեցած ջերմատները։
Ջերմատներ հիմնադրելիս գորիսեցիների մտավախությունը հիմնականում կախված է տարածաշրջանի եղանակային պայմանների, մասնավորապես՝
Գորիսին բնորոշ մառախլապատ օրերի հետ։ Ասում են,
այդ օրերը ջերմոցի «թշնամին» են։
Այժմ բնակիչների վերաբերմունքը գյուղատնտեսության, արդի տեխնոլոգիաների նկատմամբ նկատելիորեն փոխվել է․ տարեցտարի ավելանում են նոր տեխնոլոգիաներով հագեցած ջերմատները։
Ելակն ամենօրյա խնամք է պահանջում․․․
Լոլիկ, վարունգ, ծաղիկ, նույնիսկ կիտրոնի ծառեր մշակելուց հետո գորիսեցի Յուրա Ղասումյանը վերջին երեք տարում սկսել է ելակ աճեցնել։ 1974 թվականին հիմնած ջերմատանը մինչ օրս շարունակում են ծաղկել կալաները։ Համացանցով տեսել է ելակի աճեցման տեխնոլոգիան, սածիլն Աբովյան քաղաքից բերել ու սկսել աճեցնել․ սկզբում ընդամենը 500 սածիլ էր, հիմա արդեն՝ 2800։
«Առանձնապես շատ ծախս չեմ արել․ ջերմոցը եղել է, միայն խողովակներն եմ առել, ինքնուրույն ջեռուցման և ոռոգման համարկարգը քաշել, չան (մետաղյա տարա-հեղ.) եմ սարքել, որտեղ անձրևաջրերը լցվում են ու մղիչ պոմպով հասնում ջերմոց։ Միայն ջեռուցման ծախսն է ինձ վրա․ Գորիսում շուրջ 7–8 ամիս պիտի ջեռուցես․ ելակը ջերմություն սիրում է․ ձմռանն ամենաքիչը 16-17 աստիճան պիտի լինի»,– նշում է Յուրան։
Խոսել չսիրող, բայց շատ աշխատող Յուրան ջերմատնով միայնակ է զբաղվում, համատեղում է այլ աշխատանքի հետ։
Ելակն ամենօրյա խնամք է պահանջում, արդյունքն էլ գոհացնող է նրա համար․ չորս-հինգ օրը մեկ երեք-չորս կգ բերք է հավաքվում։ Ամռանը շուրջ 2500 դրամով, իսկ ձմռանը՝ մինչև 5000 դրամով է վաճառում կիլոգրամը։ Չնայած շուկայական գնի համեմատ ինքը թանկ է վաճառում, բայց իրացման խնդիր երբեք չի ունենում։
Ելակն ամենօրյա խնամք է պահանջում, արդյունքն էլ գոհացնող է նրա համար․ չորս-հինգ օրը մեկ երեք-չորս կգ բերք է հավաքվում։ Ամռանը շուրջ 2500 դրամով, իսկ ձմռանը՝ մինչև 5000 դրամով է վաճառում կիլոգրամը։ Չնայած շուկայական գնի համեմատ ինքը թանկ է վաճառում, բայց իրացման խնդիր երբեք չի ունենում։
«Կարող ես պոկել ու առանց լվանալու ուտել․ ոչ մի քիմիա չկա, լրիվ մաքուր օրգանական բերք է, իսկ էկոլոգիապես մաքուր բերքը սպառման խնդիր չունի։ Մարդիկ գալիս, տանից են տանում, մնացածն էլ 250–280 գրամ տարողունակության հատուկ տարաներով հազիվ հասնցում եմ երկու խանութի տալ, որ վաճառեն։ Իսկ երբ էս բերքը տանում եմ խանութ, Երևանից բերածը մնում է, նույնիսկ եթե իմ բերքն ավելի թանկ է լինում»։
Ջերմատուն ունենալը ձեռնտու է, բայց բարդություններն էլ են շատ...
Շախմատի ուսուցիչ Սեյրան Ծատրյանն արդեն տասը տարի է` զբաղվում է ջերմոցային տնտեսությամբ․ սկզբում միայն տան դիմաց կառուցած փոքրիկ ջերմատունն էր, հիմա արդեն երեքն ունի և առաջիկայում պլանավորում է ևս մեկը կառուցել։ Լոլիկ, վարունգ ու պղպեղ է աճեցնում, իսկ ամբողջ ձմեռ՝ կանաչեղեն։
Քարահունջեցի ուսուցիչը ժամանակին առևտրով էր զբաղվում․ Էջմիածնի գյուղերից բանջարեղեն էր բերում ու վաճառում։ Տեսնելով այնտեղի ջերմատները՝ ինքն էլ է որոշել զբաղվել ջերմոցային տնտեսությամբ։
Քարահունջեցի ուսուցիչը ժամանակին առևտրով էր զբաղվում․ Էջմիածնի գյուղերից բանջարեղեն էր բերում ու վաճառում։ Տեսնելով այնտեղի ջերմատները՝ ինքն էլ է որոշել զբաղվել ջերմոցային տնտեսությամբ։
«էդպես էջմիածինցիներից խորհուրդներ հարցնելով՝ հիմնեցի ջերմոցներս։ Մի քիչ իրավիճակը կայունանա, մի հատ էլ կկառուցեմ»,–ասում է նա։
Ծատրյանի ջերմատները չեն ջեռուցվում. այդ պատճառով բերքն ուշ է հասնում։ Սածիլներն էլ փոքր-ինչ ուշ է դրել, բերքն ուշ է սկսել հավաքել, գներն իջել են, բայց չի բողոքում։ Տեղական վարունգի պահանջարկը միշտ կա, եթե Երևանի կողմերից 30–60 դրամով էլ են բերում, ինքն առնվազն 200 դրամով վաճառում է։
Կլոր տարի բերք ունենալու համար ջեռուցման համակարգ անցկացնել չի ցանկանում. ավելորդ
ռիսկ է պարունակում։
Կլոր տարի բերք ունենալու համար ջեռուցման համակարգ անցկացնել չի ցանկանում. ավելորդ
ռիսկ է պարունակում։
«Ձմռանը բերք ստանալու համար ջեռուցման ծախսերը շատ են, հետո էլ ավելի լավ է գներն իջած ժամանակ վաճառես, բայց ժողովուրդն առնի։ Ձմռանն իրացման խնդիր կարող է առաջանալ։ Ջերմատուն ունենալը ձեռնտու է, բայց բարդություններն էլ են շատ, ու հիմնականում այդ բարդություններն ինքնուրույն եմ լուծում՝ առանց պետական որեւէ աջակցության»։
ՀՀ Էկոնոմիկայի նախարարության կողմից իրականացվող «Փոքր ու միջին ջերմատնային տնտեսությունների ներդրման պետական աջակցության» ծրագրի շրջանակներում փոխհատուցում են փոքր և միջին ջերմատների կառուցման և դրանց տեխնոլոգիական ապահովման համար։
Նպատակը՝ պետական աջակցության միջոցով ավելացնել ջերմատնային տնտեսությունների մակերեսն ու արտադրանքի արտադրության ծավալները, բարձրացնել արտադրված արտադրանքի մրցունակության մակարդակը, նպաստել գյուղատնտեսությունում տնտեսավարողների եկամուտների ավելացմանը։
Գորիսի տարածաշրջանում դեռևս ոչ ոք այս ծրագրից չի օգտվել, բայց շատերն են դիմում «Գյուղատնտեսության ոլորտին տրամադրվող վարկերի տոկոսադրույքների սուբսիդավորման» ծրագրին, սակայն շատ տնտեսվարողներ բողոքում են, որ բանկային կազմակերպությունները հազար ու մի պատճառ են բերում վարկ տրամադրելու համար։
Նպատակը՝ պետական աջակցության միջոցով ավելացնել ջերմատնային տնտեսությունների մակերեսն ու արտադրանքի արտադրության ծավալները, բարձրացնել արտադրված արտադրանքի մրցունակության մակարդակը, նպաստել գյուղատնտեսությունում տնտեսավարողների եկամուտների ավելացմանը։
Գորիսի տարածաշրջանում դեռևս ոչ ոք այս ծրագրից չի օգտվել, բայց շատերն են դիմում «Գյուղատնտեսության ոլորտին տրամադրվող վարկերի տոկոսադրույքների սուբսիդավորման» ծրագրին, սակայն շատ տնտեսվարողներ բողոքում են, որ բանկային կազմակերպությունները հազար ու մի պատճառ են բերում վարկ տրամադրելու համար։
«Առանձնապես շատ ծախս չի պահանջում»
Հարժիսցի Մհեր Թարխանյանը, ի տարբերություն Սեյրանի, ջեռուցման համակարգն անց է կացրել, բայց ջեռուցման խնդիրը դեռևս լուծված չէ։ Մոտ մեկ միլիոն դրամ գումար է ծախսել, ու տարեկան առնվազն երկու միլիոն էլ պետք է ջեռուցումն ապահովելու համար։ Նա նույնպես նշում է, որ ջերմոցի ջեռուցման համար վարկ չի վերցնի, ռիսկը շատ մեծ է։
Ներկայումս, բացի ջերմոցից, զբաղվում է նաև դաշտավարությամբ և անասնապահությամբ։
Ներկայումս, բացի ջերմոցից, զբաղվում է նաև դաշտավարությամբ և անասնապահությամբ։
«Մեր գյուղում՝ Հարժիսում, գազ չկա, փայտ պիտի վառենք․ ամսական շուրջ 25 խոր․ մետր փայտ է պետք՝ ջեռուցում ապահովելու համար, տարին առնվազն չորս ամիս պիտի փայտ վառես։ Այսինքն, շուրջ երկու մլն փող պիտի ներդնես միայն ջեռուցման համար, էդքան գումար չունեմ»,- ասում է նա, բայց նաև ավելացնում՝ եթե արտոնյալ ժամկետով վարկ տրամադրեն, միայն ջերմոցային տնտեսությամբ կսկսի զբաղվել։
Առանձնապես շատ ծախսեր չի պահանջում․ 500 քառ մետր տարածքում սերմի համար ծախսել է շուրջ 45 հազար դրամ, շուրջ 20 հազար դեղամիջոցների` ողջ տարվա ընթացքում և ամսական ջրի ծախսը՝ 15 հազար դրամ։
Լոլիկի ամեն մի թփից ստանում է 10-15 կգ բերք, տարեկան՝ 6-7 տոննա։ 500 քառ մետր այս ջերմատանը, տնկման սխեման պահելով՝ մոտ մեկ մետր միջանցք և 60 սմ հեռավորությամբ տնկելով, 7–8 միլիոն դրամ եկամուտ պիտի ունենա, եթե ողջ տարին ապահովի ջեռուցումը։
Լոլիկի ամեն մի թփից ստանում է 10-15 կգ բերք, տարեկան՝ 6-7 տոննա։ 500 քառ մետր այս ջերմատանը, տնկման սխեման պահելով՝ մոտ մեկ մետր միջանցք և 60 սմ հեռավորությամբ տնկելով, 7–8 միլիոն դրամ եկամուտ պիտի ունենա, եթե ողջ տարին ապահովի ջեռուցումը։
«Ընտանիքի անդամներով ենք փորձում մշակել ջերմատունը։ Բայց նշածս եկամուտը չենք կարողանում ստանալ ջեռուցման բացակայության պատճառով․ ջերմատան բերքը հասնում է, երբ Արարատյան դաշտից 100-150 դրամով լոլիկ են բերում գյուղ»։
Որպես բիզնես շահավետ է, միայն թե ոչ փոքր մասշտաբներով
15 տարի է՝ ջերմոցային տնտեսությամբ է զբաղվում Հայկ Կարապետյանը։
Երեք տարի առաջ 15 մլն դրամ 5 % տոկոսադրույքով սուբսիդավորված վարկ է վերցրել։ Հայկը կարևորում է պետության աջակցությունը, քանի որ 1000 քմ մետր ջերմատան միայն ջեռուցման ապահովման համար ծախսել է 10 մլն դրամ։
Երեք տարի առաջ 15 մլն դրամ 5 % տոկոսադրույքով սուբսիդավորված վարկ է վերցրել։ Հայկը կարևորում է պետության աջակցությունը, քանի որ 1000 քմ մետր ջերմատան միայն ջեռուցման ապահովման համար ծախսել է 10 մլն դրամ։
Հայկի կառուցած ջերմատունը համապատասխանում է անհրաժեշտ չափանիշներին․ ջեռուցման համակարգ, կաթիլային ոռոգում, աշխատակիցներ, որոնք ամենօրյա խնամք են տանում ծաղիկների նկատմամբ։ Հոբբիից բիզնեսի վերածված զբաղմունքն այն օրինակներից է, երբ պահանջարկից է հասունացել առաջարկը, և իրացման խնդիր էլ չկա։
Կատարված ներդրումներն ու ծախսերը, այսպես ասած, դեռեւս չեն զրոյացել, բայց զարգացող բիզնես է։ Շահութաբերությունը մեծացնելու համար պետք է ջերմատան մասշտաբներն էլ մեծացնել։
Կատարված ներդրումներն ու ծախսերը, այսպես ասած, դեռեւս չեն զրոյացել, բայց զարգացող բիզնես է։ Շահութաբերությունը մեծացնելու համար պետք է ջերմատան մասշտաբներն էլ մեծացնել։
«Հող մշակել դեռևս չի նշանակում կարողանալ զբաղվել ջերմոցային տնտեսությամբ։ Կան կուլտուրաներ, որոնց աճման, զարգացման հմտություններին պետք է շատ լավ տիրապետել։ Տնտեսվարողը պետք է իմանա տվյալ մշակաբույսի բնավորությունը, նրա բուսաբանական, կենսաբանական առաձնահատկությունները՝ նախքան այն մշակելը, որպեսզի արդյունքում եկամուտ ունենա։
Ջերմոցային տնտեսությամբ զբաղվողները պետք է որոշակի գիտելիքներ ունենան ջերմատուն կառուցելու, շուկայի և մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ...»,- նշում է գյուղատնտես Էդիկ Բունիաթյանը։
Ջերմոցային տնտեսությամբ զբաղվողները պետք է որոշակի գիտելիքներ ունենան ջերմատուն կառուցելու, շուկայի և մի շարք այլ հարցերի վերաբերյալ...»,- նշում է գյուղատնտես Էդիկ Բունիաթյանը։
Չնայած ջերմոցային տնտեսության շահութաբեր բիզնեսի ճյուղ լինելուն` բնակիչները դեռևս չեն համարձակվում մեծ ներդրումներ անել և զբաղվել միայն դրանով։ Այն հիմնականում հանդիսանում է համատեղվող բիզնես՝ բնակիչների մյուս գործերին զուգահեռ։ Էդիկ Բունիաթյանի խոսքով՝ այս բիզնեսի ընդլայնման եւ շատ արտադրանքի դեպքում կծագի նաև իրացման խնդիր, քանի որ Գորիսը հեռու է Հայաստանի հիմնական շուկայից՝ Երևանից։
